آیا آموزش برنامه‌نویسی به کودکان عملی است؟

در عصر حاضر کامپیوترها و دستگاه‌های دیجیتالی بخش بسیار بزرگ و مهمی از زندگی روزمره ما را به خود اختصاص داده‌اند. فرار کردن از آن‌ غیر قابل انجام بوده و در آینده نیز نابودی آن‌ها را مشاهده نخواهیم کرد. در واقع هر چه بیشتر به سوی آینده می‌رویم، پیشرفت کامپیوترها را مشاهده می‌کنیم و این به خودی خود امری اجتناب ناپذیر است.

در مواجهه با این شرایط باید چه کاری انجام شود؟ در کشورهای توسعه یافته، آموزش کامپیوتر در سیستم آموزش و پرورش به صورت دقیق برنامه‌ریزی شده و به همین دلیل کودکان می‌توانند به خوبی با موضوعات اولیه دنیای کامپیوتر که شامل کار با سیستم عامل، تایپ کردن، مدیریت فایل‌ها و... می‌شود آشنایی پیدا کنند.

اما آموزش برنامه‌نویسی به کودکان کاملا موضوع جدید و خلاقانه‌ای است. روش‌های بسیار زیادی برای آموزش برنامه‌نویسی به کودکان وجود دارد که براساس رده‌های مختلف سنی تغییر می‌کنند. برای مثال آموزش برنامه‌نویسی و منطق آن به کودکان زیر ده سال بدون نیاز به کار کردن با کامپیوتر انجام می‌شود. برای مثال حل پازل‌های مختلف، ایجاد بازهای ماجراجویانه مخصوص و... . در سنین بالاتر کودکان را با استفاده از بازی‌های آموزشی دیجیتالی و زبان‌های برنامه‌نویسی بصری یا گرافیکی مانند Scratch وارد فرایند آموزش و فراگیری برنامه‌نویسی می‌کنند.

آیا تلاش‌ها برای یادگیری برنامه‌نویسی به کودکان عملی است؟

سوالی که بیشتر اوقات توسط دوستان از بنده می‌شود این است که چگونه به کودکان‌مان برنامه‌نویسی را یاد بدهیم، اغلب اوقات به آن‌ها پاسخ‌های صریح و روشنی می‌دهم و در نهایت آن‌ها در جواب می‌گویند که: آیا چنین کاری عملی است؟ پاسخ این سوال به چند موضوع بستگی دارد.

هدف: آیا هدفی برای این کار از طرف والدین، سیستم آموزش و پرورش و جامعه‌ای که فرد در آن زندگی می‌کند وجود دارد یا خیر؟ اگر بدون هدف و برنامه‌ریزی خاص به کودکان‌مان برنامه‌نویسی را یاد بدهیم در نتیجه تنها وقت خودمان را تلف کرده‌ایم و به همین دلیل، تلاشی در زمان برخورد با چالش‌های جدی از طرف هیچکس اتفاق نمی‌افتد. بنابراین برای اینکه این موضوع را عملی‌تر بکنید نیاز است که در ابتدا هدفی برای انجام چنین کاری داشته باشید.

اهداف یادگیری برنامه‌نویسی چیست؟ یکی از اصلی‌ترین اهداف تعیین یک مسیر پیشرفت برای کودکان در جهت تبدیل شدن به یک برنامه‌نویس حرفه‌ای در آینده است. اما هدفی که بیشتر با آن سر و کار داریم یادگیری فهم برنامه‌نویسی و منطق آن است. مهمترین ویژگی که برنامه‌نویسان دارند توانایی بالا در حل مسائل است. این مسائل نه فقط در امور برنامه‌نویسی و دیجیتالی بلکه در زندگی روزمره نیز کاربرد بسیار زیادی دارد.

از طرفی دیگر، از آنجایی که کودکان عاشق درست کردن چیزهای مختلف هستند، می‌توانیم با ارائه مثال‌های عملی، برنامه‌نویسی را به مانند یک بازی در بیاوریم. بازی که در نهایت خروجی خواهید داشت و کودکان می‌توانند آن را به دیگران نشان بدهند.   

فرایند آموزش برنامه‌نویسی به کودکان به چه شکلی است؟

برای آموزش برنامه‌نویسی به کودکان شما باید چند نکته را رعایت کرده و مطابق با این موارد پیش بروید. با در نظر گرفتن این موارد می‌توانید پروسه فراگیری برنامه‌نویسی به کودکان را عملی‌تر کنید.

نکته اول: سن کودک‌تان را در نظر بگیرید: برای آموزش برنامه‌نویسی به کودکان شما به یکسری ابزار نیاز دارید. اصلی‌ترین این ابزار نیز یک زبان برنامه‌نویسی است. زبان‌های برنامه‌نویسی بسیار زیادی وجود دارد که کودکان می‌توانند براساس سنی که دارند یکی از آن‌ها را انتخاب نمایند. برای مثال در صورتی که سن کودک شما زیر ۱۲ سال است، ممکن است انتخاب یک زبان برنامه‌نویسی متنی (بیشتر زبان‌های برنامه‌نویسی به این صورت هستند) برای یادگیری کار چندان درستی نباشد به همین دلیل بهتر است سراغ یک زبان برنامه‌نویسی گرافیکی مانند اسکرچ بروید.

نکته دوم: کدنویسی را برای کودکان‌تان مفرح و لذت‌بخش کنید: خروجی گرفتن برای کودکان مهمترین چیزی‌ست که به آن‌ها لذت می‌دهد. برای اینکه این موضوع را لذت بخش بکنید باید از ابزاری استفاده کنید که با کمترین تلاش‌ها، به کودکان خروجی ارائه دهد. اگر کودک یک ساعت روی چیزی کار کند و در نهایت خروجی مورد نظرش را دریافت نکند ممکن است از موضوع دلزده شده و بسیار ناراحت شود. به همین دلیل بهتر است از ابزارهای بصری و گرافیکی استفاده کنید.

نکته سوم: پلن آن‌ها را در نظر بگیرید: بگذارید کودکان در رابطه با کارهایی که دوست دارند انجام دهند اظهار نظر کرده و آن‌ها بگویند که قصد انجام چه کارهایی را با برنامه‌نویسی دارند. در غیر اینصورت دلزدگی بیشتر اتفاق خواهد افتاد و کودکان به سوی برنامه‌نویسی نخواهند رفت. بنابراین بهتر است براساس سلایق آن‌ها پیش رفته و به اندازه کافی در زمینه‌ای که آن‌ها علاقه‌مند هستند خلاقیت نشان دهید.

نکته چهارم: پلتفرم‌های کدنویسی به صورت بازی را انتخاب کنید: کودکان از چیزهای جدی و خشک خوش‌شان نمی‌آید، بنابراین اگر قصد یادگیری برنامه‌نویسی به آن‌ها را دارید یاد بگیرید که از روش‌های خلاقانه و سرگرم کننده استفاده کنید. بازی‌هایی که در فرایند آن به کودکان یاد می‌دهند که چگونه مانند یک برنامه‌نویس فکر کنند می‌تواند در انجام این کارها بسیار کمک کننده باشد.

نکته پنجم: کمتر تکنیکال باشید: بررسی مسائل پیچیده برای کودکان خوشایند نیست بنابراین سعی نکنید که مسائل پیچیده‌ای را به آن‌ها آموزش دهید. بهتر است با مسائل بسیار ساده همراه با مثال‌های زیاد شروع کنید. در این صورت می‌توانید کودک را با مثال‌های دنیای واقعی، بهتر با مفاهیم برنامه‌نویسی آشنا کنید.

نکته ششم: آشنا کردن کودک با افراد برنامه‌نویس و محصولات آن‌ها: اگر در اطراف‌تان افرادی وجود دارند که برنامه‌نویس هستند و در این حرفه تخصص دارند، آن‌ها را به کودکان‌تان آشنا کرده و محصولات‌شان را در اختیار کودکان قرار دهید. این کار بینش بسیار بهتری به کودکان در رابطه با مسیری که در حال پیش رفتن در آن هستند می‌دهد.

نقش والدین در این فرایند چیست؟

آموزش برنامه‌نویسی به کودکان به یک مربی یا فردی که برای این موضوع به عنوان سرپرست وقت بگذارد، دارد. والدین می‌توانند این نقش را بر عهده بگیرند اما پیش از آن نیاز است که با این حرفه آشنایی داشته و درک درستی از این موضوع داشته باشند. در بیشتر مواقع والدین درکی از برنامه‌نویسی ندارند اما می‌توانند با استخدام یک مربی آموزشی و یا ثبت نام کودکان‌شان برای دوره‌های آموزشی این حوزه، در فرایند آموزش برنامه‌نویسی به کودکان نقش مثبت داشته باشند.

معرفی زبان برنامه‌نویسی Scratch

Scratch یک زبان برنامه‌نویسی بصری است که توسط MIT در ۲۰۰۷ توسعه داده شد. برخلاف اغلب زبان‌های برنامه‌نویسی که برای ایجاد برنامه‌ها نیاز است در آن از کد استفاده کرد و مدام دستورات را تایپ کنید، اسکرچ به شما این قابلیت را می‌دهد تا با یکسری المان گرافیکی و تنها با درگ-دراپ کردن، المان‌های مختلف برنامه‌نویسی را وارد برنامه اصلی بکنید.

با استفاده از المان‌های گرافیکی شما می‌توانید مفاهیم اصلی برنامه‌نویسی مانند (متغیر، حلقه، شروط و...) را به کودکان یاد بدهید. از آنجایی که خروجی‌ها به صورت گرافیکی و سریع به بچه‌ها نشان داده خواهد شد آن‌ها می‌توانند بسیار سریع با محیط آن تعامل برقرار کرده و بتوانند خروجی‌ها را مشاهده کنند.

در زیر می‌توانید تصویر یک قطعه برنامه از زبان Scratch را مشاهده کنید:

در مثال بالا شما می‌توانید به صورت مرحله به مرحله کارهایی که در زیر گفته شده را مشاهده بکنید:

• زمانی که برنامه شروع شد از کاربر حاصل تفریق ۹ و ۷ را بپرس (Input گرفتن از کاربر)
• در صورتی که جواب کاربر عدد ۲ بود موسیقی تبریکی را پخش کن، چهره کاراکتر اصلی را به حالت خوشحال تغییر بده و پیغام Nice Job را به مدت ۲ ثانیه نشان بده. (حلقه if در صورت true بودن)
• در غیر اینصورت موسیقی Dun Dun Dunnn رو پخش کن، چهره کاراکتر اصلی را به حالت متعجب تغییر بده و پیغام I don’t think that’s quite right را به مدت ۲ ثانیه نشان بده. (حالت else در صورتی که حاصل شرط true نبود)
• در پایان حالت چهره کاراکتر را به صورت عادی نشان بده.

منابع یادگیری

برای آموزش برنامه‌نویسی به کودکان منابع بسیار زیادی به صورت آنلاین وجود دارد که در مقاله «۱۰ اپلیکیشن برای کودکان در جهت یادگیری برنامه‌نویسی» به ده مورد از این منابع اشاره کرده‌ایم. با مطالعه این مقاله می‌توانید بهترین ابزاری که نیاز دارید را انتخاب کنید.

جمع‌بندی

آموزش برنامه‌نویسی به کودکان موضوعی است که توسط بسیاری از روانشناسان و فعالان حوزه دیجیتال دنبال شده و تا به اینجا نتایج فوق‌العاده‌ای داشته است. از این رو پاسخ به پرسش اصلی که «آیا آموزش برنامه‌نویسی به کودکان عملی است؟» یک جواب واضح دارد و آن «بله» است.

با توجه به خروجی‌هایی که تا به اکنون در جهان نمود پیدا کرده‌اند می‌توان برنامه‌نویسی را به کودکان یاد داد و این موضوع به خوبی نیز انجام شدنی است. نکاتی که در این مقاله به آن‌ها اشاره شد از اهمیت بسیار زیادی برخوردار بوده و برای موفقیت آمیز بودن فرایند آموزش برنامه‌نویسی به کودکان نیاز است که آن‌ها را در نظر بگیرید.